Zachowanie doby pracowniczej przy planowaniu czasu pracy

Jedną z podstawowych zasad poprawnego planowania i rozliczania czasu pracy jest zachowanie doby pracowniczej. Pojęcie doby pracowniczej zostało po raz pierwszy wprowadzone w „Ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r. o czasie pracy kierowców”. W Kodeksie pracy definicja ta pojawiła się dopiero po nowelizacji z listopada 2003 r.. Zgodnie z art. 128 „Kodeksu pracy” przez dobę pracowniczą należy rozumieć 24 kolejne godziny od godziny rozpoczęcia pracy. Kodeksowe pojęcie doby nie jest tożsame z astronomiczną (kalendarzową) dobą, która trwa między godziną 0.00 i 24.00. Doba pracownicza może zaczynać się o różnych porach zależnie od tego, kiedy pracownik rozpoczął pracę. Istotną doby pracowniczej jest to, iż trwa 24 godziny od momentu rozpoczęcia pracy, z czego 8 godzin zawsze przypada na porę nocną, z kolei pozostałe na porę dzienną, w ramach której rozliczana jest dobowa norma czasu pracy. Wyżej przedstawione podejście zostało sformułowane wyłącznie na potrzeby zarządzania czasem pracy. W ramach doby pracowniczej określa się zachowanie norm oraz wymiarów czasu pracy, a w związku z tym także godziny nadliczbowe, prace w porze nocnej oraz zachowanie dobowego odpoczynku. Pojęcie to służy również do wyznaczania granic dnia wolnego, który należy rozumieć przez kolejne 24 godziny wolne od pracy, które przepadają dopiero po zakończeniu danej doby pracowniczej.

W związku z powyższym pracodawca planując czas pracy swoich pracowników może wyznaczyć pracę w kolejnym dniu kalendarzowym dopiero po upływie 24 godzin od momentu rozpoczęcia pracy w poprzednim dniu. W przeciwnym razie doszłoby do planowania pracy w godzinach nadliczbowych, które mogą wystąpić jedynie w niezaplanowanych wcześniej sytuacjach (np. w razie szczególnej potrzeby pracodawcy). Dodatkowo podczas sporządzania rozkładu czasu pracy należy zwrócić uwagę, aby w jednej dobie pracownik nie rozpoczął dwukrotnie pracy (wyjątkiem jest przerywany system czasu pracy).

Przykładowo, jeżeli pracownik w pierwszym tygodniu przyjętego okresu rozliczeniowego rozpocznie prace na pierwszej zmianie o godzinie 6.00. i będzie świadczył pracę przez 8 godzin, dobra pracownicza tej osoby skończy się odpowiednio kolejnego dnia o godzinie 6.00. Jeśli jednak tego drugiego dnia na wniosek pracodawcy przyjdzie do pracy o 4.00 rano, doba pracownicza zostanie naruszona. W ten sposób pracownik w pierwszej dobie okresu rozliczeniowego przepracuje 10 godzin, z kolei w drugiej – 4 godziny. Praca przez dwie dodatkowe godziny w pierwszej dobie okresu rozliczeniowego będzie mieć charakter pracy w godzinach nadliczbowych w związku z przekroczeniem dobowej normy czasu pracy.

Termin doby pracowniczej powiązany jest z dobowym odpoczynkiem, który zapewniony jest w art. 132 Kodeksu pracy i wynosi co najmniej 11 godzin na dobę. W związku z tym co do zasady czas pracy w ciągu doby nie może przekroczyć 13 godzin.

Autor: Malwina Grützmacher