Normy czasu pracy a wymiar czasu pracy

Przez normę czasu pracy należy rozumieć maksymalną granicę pozostawania w dyspozycji pracodawcy. Norma czasu pracy określona jest w Kodeksie pracy oraz w innych ustawach regulujących prawa i obowiązki pracowników konkretnych branż zawodowych, np. ustawa o zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, czy ustawa o zakładach opieki zdrowotnej. Polskie przepisy prawa pracy przewidują normę dobową oraz normę tygodniową. Dobowa norma czasu pracy to liczba następujących po sobie godzin pracy w poszczególnych dniach pracy.

Obowiązujące w Polsce podstawowe normy czasu pracy to:

• 8 godzin na dobę,
• 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym nie przekraczającym czterech miesięcy.

W przepisach szczególnych możemy spotkać grupy pracowników, do których stosuje się obniżone normy czasu pracy. W przypadku pracowników zakładów opieki zdrowotnej dobowa norma czasu pracy wynosi 7 godzin i 35 minut. Obniżona normę czasu pracy stosuje się również w przypadku pracowników z orzeczonym znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności.

Dla tej grupy norma czasu pracy wynosi 7 godzin na dobę oraz 35 godzin w 5-dniowym tygodniu pracy.

Należy zwrócić uwagę, iż podstawowa 40-godzinna tygodniowa norma ma przeciętny charakter. Oznacza to, iż rozliczenie jej może nastąpić w przyjętym w organizacji okresie rozliczeniowym. Nie tyczy się ona „sztywnego” tygodnia kalendarzowego. W związku z tym można tak zaplanować grafik, harmonogram, że w poszczególnych tygodniach przyjętego okresu rozliczeniowego czas pracy przekroczy podstawową tygodniową normę. Jednak wówczas należy mieć na uwadze, aby w kolejnych tygodniach był odpowiednio krótszy. W ten sposób nie dojdzie do sytuacji, w której pracownik będzie świadczył pracę w godzinach nadliczbowych, jeżeli w jednym z tygodni okresu rozliczeniowego przepracuje 70 godzin, a w kolejnym odpowiednio 10.

Od normy czasu pracy należy odróżnić wymiar czasu pracy, który określa czas, w jakim pracownik zobowiązał się pozostawać w dyspozycji pracodawcy. Oznacza on rzeczywistą liczbę godzin, którą pracownik powinien przepracować w skali doby, tygodnia oraz okresu rozliczeniowego. Bardzo często 8-godzinna norma czasu pracy stanowi równocześnie wymiar czasu pracy. Sytuacja wygląda inaczej w przypadku niepełnoetatowych pracowników oraz pracowników zatrudnionych w równoważnym systemie czasu pracy.

Metoda ustalania wymiaru czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym została przedstawiona w art. 130 Kodeksu pracy. Przepis ten wskazuj, iż wymiar czasu pracy oblicza się mnożąc tygodniową normę czasu pracy (czyli 40 godzin) przez liczbę pełnych tygodni przypadających w określonym okresie rozliczeniowym. Następnie do otrzymanej liczby dodajemy iloczyn pozostałych tzw. wystających dni przypadających od poniedziałku do piątku i dobowej normy (tj. 8 godzin). Należy pamiętać, iż przy ostatnim tygodniu bierze się pod uwagę jedynie dni od poniedziałku do piątku bez względu na to, które dni zostały wyznaczone dla pracownika jako dni wolne z tytułu 5-dniowego tygodnia pracy oraz bez względu na to czy pracownik świadczy pracę w niedzielę. Poza tym każde święto występujące w danym okresie rozliczeniowym, które przypada w innym dniu jak niedziela, obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin. Jeżeli jednak święto przypadnie w dniu wolnym wynikającym z rozkładu czasu pracy – nie obniża ono wymiaru czasu pracy. Wymiar czasu pracy pracownika obniża się również w przypadku usprawiedliwionej nieobecności (np. zwolnienie lekarskie) o liczbę godzin przypadających do przepracowania w czasie tej nieobecności (zgodnie z harmonogramem).

Odróżnienie normy czasu pracy od wymiaru czasu pracy ma istotne znaczenie przy planowaniu i zarządzaniu czasem pracy. Nie należy mylić obu tych pojęć. Normy czasu pracy zakreślają górną granicę czasu pracy. Natomiast wymiar czasu pracy oznacza liczbę godzin, jaką pracownik zobowiązany jest przepracować na rzecz pracodawcy. Wymiar czasu pracy pracownika może być więc krótszy od normy czasu pracy, jednak nie może być dłuższy.

Autor: Malwina Grützmacher